Dành dành
THÔNG TIN CHUNG
Gardenia augusta var. grandiflora (Lour.) Sasaki
Gardenia florida var. fortuneana Lindl.
Gardenia florida var. grandiflora (Lour.) Franch. & Sav.
Gardenia florida var. maruba (Siebold ex Blume) Matsum.
Gardenia florida f. oblanceolata Nakai
Gardenia florida var. ovalifolia Sims
Gardenia florida var. plena Voigt
Gardenia jasminoides var. grandiflora (Lour.) Nakai
Gardenia jasminoides var. jasminoides
Gardenia jasminoides f. longicarpa Z.M.Xie & M.Okada
Gardenia jasminoides var. longisepala (Masam.) Metcalf
Gardenia jasminoides f. maruba (Siebold ex Blume) Nakai ex Ishii
Gardenia jasminoides var. maruba (Siebold ex Blume) Nakai
Gardenia jasminoides f. oblanceolata (Nakai) Nakai
Gardenia longisepala (Masam.) Masam.
Gardenia maruba Siebold ex Blume
Gardenia pictorum Hassk.
Gardenia radicans Thunb.
Gardenia radicans var. simpliciflora (Makino) Nakai
Genipa florida (L.) Baill.
Genipa grandiflora (Lour.) Baill.
Genipa radicans (Thunb.) Baill.
Jasminum capense Mill."
BẢN ĐỒ VỊ TRÍ
PHÂN LOẠI KHOA HỌC
NGUỒN GỐC PHÂN BỐ VÀ SINH CẢNH
MÔ TẢ THỰC VẬT
THÀNH PHẦN DINH DƯỠNG VÀ HÓA HỌC
Lá chứa một chất iridoid là cerbinal.
Hoa chứa steroid: acid gardenoic B ; 2 cycloartan triterpenoid: acid gardenic và acid gardenolic B. Tinh dầu: benzyl acetat, hydroxycentronenlal và eugenol . Trong Dành dành có một loại glucozit màu vàng gọi là gacdenin. Khi thuỷ phân cho phần không đường gọi là gacdenidin tương tự với chất α-croxetin Choạt chất của vị hồng hoa
Ngoài ra trong Dành dành còn có tannin, tinh dầu, chất pectin
α-croxetin là một sắc tố màu vàng, độ chảy 273oC, không tan trong phần lớn dung môi hữu cơ, tác dụng với natri, canxi và ammoniac cho muối có tinh thể. Cấu tạo của gacdenidin hay α-croxetin đã được xác định như sau: trong dành dành có chứa 10-20% manit"
CÔNG DỤNG VÀ TÁC DỤNG
Đối với lượng sắc tố mật năm 1951, Lý Hy Thần (Trung hoa tân y học báo, 2(9): 660:669) báo cáo, nếu buộc chặt ống mật của thỏ rồi cho thỏ uống cao nước dành dành, thì lượng sắc tố mật trong máu sẽ giảm xuống. lượng cao dành dành càng tăng thì lượng sắc tố mật trong máu càng giảm nhiều. Nếu cho uống dành dành liên tục với liều ca vừa đúng rồi mới thắt chặt ống mật thì sẽ thấy kết quả rõ rệt hơn. Cao rượu dành dành cũng cho kết quả tương tự nhưng so với cao nước thì hơi kém hơn. Đối với lượng phân tiết nước mật của thỏ, cao nước dành dành cũng có tác dụng như cao rượu.
Năm 1954 (Nhật bản dược lý học tạp chí, 5 (1): 25-26) một tác giả Nhật bản nghiên cứu tác dụng muối natri trong dành dành trên chuột bạch nhỏ và thỏ đã chứng minh những chất có tác dụng làm tăng lượng mật phân tiết và ức chế sắc tố mật xuất hiện trong máu. Tác dụng kháng sinh. Một số tác giả khác (Trung hoa y học tạp chí 1952, 38, 4 và Trung hoa bì phụ khoa tạp chí 1957,4) có nghiên cứu và thấy nước sắc Dành dành có tác dụng kháng sinh đối với một số vi trùng.
CÔNG DỤNG THEO BỘ PHẬN
ĐƠN THUỐC - BÀI THUỐC
Bài thuốc độc vị 1
Chữa chảy máu cam: Dành dành đốt thành than, tán thành bột mịn thổi vào mũi.
Bài thuốc độc vị 2
Chữa ỉa ra máu tươi: Lấy quả Dành dành đốt cho cháy đen gần thành than tán nhỏ cho uống một thìa con với nước để nguội. Nếu bị kiết kỵ ra máu cũng có thể uống được.
Bài thuốc độc vị 3
Chữa đái ra máu: Quả dành dành tươi 60g, đường kính 30g sắc nước uống.
Bài thuốc độc vị 4
Trị đau mắt, nhức mắt, mắt sưng đỏ: lá dành dành bánh tẻ, rửa sạch, vò nát, lấy dịch đông, đặt vào miếng giấy bản hay miếng vải gạc sạch, đắp lên mu mắt. Khi miếng thuốc đắp có cảm giác nóng lên thì đặt lật ngược lại, làm nhiều lần. Ngày đắp 1 – 2 miếng thuốc.
Bài thuốc độc vị 5
Trị viêm gan hoàng đản: cành và lá dành dành sắc nước uống, ngày 30 – 50g, chia 2 lần, trước bữa ăn (Phạm Xuân Sinh, 2021).
Bài thuốc đa vị 1
Chữa vàng da, vàng mắt, viêm gan: Dùng nhân trần 24g, Dành dành 12g, nước 600ml, sắc còn 100ml, thêm đường vào cho đủ thành siro (siro nhân trần). Chia 3 lần uống trong ngày
Bài thuốc đa vị 2
Chữa bỏng do nước: Dành dành đốt thành than hoà với lòng trắng trứng gà bôi lên nơi bỏng
Bài thuốc đa vị 3
Chữa trẻ con sốt nóng điên cuồng ăn không được: Dành dành 7 quả, đậu sị 20g, thêm 400ml nước sắc còn 200ml, chia 3-4 lần uống trong ngày
Bài thuốc đa vị 4
Chữa viêm gan nhiễm trùng vàng da: Chi tử 9g, Nhân trần 18g, Đại hoàng 6g, sắc uống . Hoặc dùng 15 quả Dành dành rang vàng và 1 chén Đậu đỏ, 20 bông Mã đề cho vào 2 bát nước đun cạn còn một bát gạn ra để uống
Bài thuốc đa vị 5
Trị viêm kết mạc mắt, mắt đỏ, sưng đau: Dùng Dành danh, Kim cúc mỗi vị 9 g, Cam thảo 3 g, sắc uống
Bài thuốc đa vị 6
Thổ huyết, chảy máu cam, đái ra máu: Dùng Dành dành, lá Trắc bá mỗi vị 9 g, Sinh địa, rễ Cỏ tranh, mỗi vị 15 g, sắc nước uống.
Bài thuốc đa vị 7
Chữa ho ra máu, thổ huyết: Quả Dành Dành (sao), hoa hòe (sao), sắn dây, mỗi vị 20g sắc nước,hòa thêm ít muối uống.
Bài thuốc đa vị 8
Chữa mất ngủ, nóng ruột, bồn chồn: Lấy 10 quả Dành dành rang vàng với lưng chén Đậu đen rang, cả hai thứ cho vào 2 bát nước đun cạn còn nửa chén gạn ra để nguội uống sẽ ngủ được.
Bài thuốc đa vị 9
"Tả hỏa, trừ phiền: Bài 1: Dành dành 12g, đậu thị 8g. Sắc uống. Chữa nhiệt uất trong ngực, tim hồi hộp không yên.
Bài 2: Dành dành (sao vàng) 16g, thảo quyết minh (sao đen). Sắc uống. Chữa chứng hỏa bốc (nhức đầu, đau mắt, ù tai, chảy máu mũi) (Tiểu Lan, 2015)".
Bài thuốc đa vị 10
"Lương huyết, cầm máu:
Bài 1: Dành dành 16g, hoàng cầm 12g, bạch mao căn 20g, tri mẫu 12g, cát cánh 8g, cam thảo 4g, trắc bách diệp 12g, xích thược 12g. Sắc uống. Chữa các chứng huyết nhiệt gây thổ huyết, chảy máu cam, đi lỵ ra máu, tiểu rỉ ra máu, đau rát...
Bài 2: Thang Dành dành nhân: Dành dành 16g, mao căn 20g, đông quỳ tử 12g, cam thảo 8g. Sắc uống. Trị viêm bàng quang cấp, tiểu ra máu, nóng buốt.
Bài 3: Dành dành (sao vàng) 20g, hòe hoa 20g. Sắc, khi uống thêm ít muối. Chữa thổ huyết, ho ra máu (Tiểu Lan, 2015)".
Bài thuốc đa vị 11
ợi thấp, lui hoàng (đản): Dành dành 16g, hoàng bá 12g, cam thảo 4g. Sắc uống. Trị viêm gan cấp tính, hoàng đản do thấp nhiệt, tim nóng hồi hộp, bụng trướng, tiểu tiện đỏ vàng và ít, toàn thân vàng (Tiểu Lan, 2015).
Bài thuốc đa vị 12
Chữa vàng da, vàng mắt, sốt, tâm phiền muộn: Dành dành 5g, hoàng nghiệt (hoàng bá) 5g, cam thảo 2g.Nước 600ml, đun sôi trong nửa giờ, chia làm 2-3 lần uống trong ngày.
Bài thuốc đa vị 13
Chữa viêm gan, vàng da,vàng mắt: Nhân trần 30g, Dành dành 12g, vỏ đại 10g (hoặc chú chít 8g) sắc nước uống, ngày một thang dùng trong 5-7 ngày (nhân trần thang).
Bài thuốc đa vị 14
Chữa hỏa bốc lên đầu, đau mắt ù tai, chảy máu mũi: Bột Dành Dành (sao), hạt muồng ngủ(sao) mỗi vị 16g sắc nước uống.
Bài thuốc đa vị 15
Chữa trẻ em suốt nóng, ăn không được: Dành dành 7 quả, đậu sỉ 20g. Nước 400ml sắc còn 200ml, chia làm 3-4 lần,uống trong ngày.
Bài thuốc đa vị 16
Chữa bỏng nước: Dành dành đốt thành than, hòa với lòng trắng trứng gà, bôi.
Bài thuốc đa vị 17
Chữa loét miệng và lưỡi, răng lợi sưng đau, mắt đỏ, chảy máu cam táo bón: Dành dành (sao), kim ngân hoa, hoàng cầm(sao), đại hoàng, cát canh, bạc hà mỗi vị 160g , cam thảo 80g hoàng liên, hòang bá mỗi vị 40g. Làm thành hoàn. Mỗi lần uống 9g ngày uống một lần (hoàng Dành dành kim hoa).
Bài thuốc đa vị 18
Trị sốt cao: Vỏ quả dành dành 20–30g, sắc uống; hoặc dùng 5–7 quả tươi, thái ngang, phối hợp với 20g đạm đậu xị, sắc uống, ngày một thang (Phạm Xuân Sinh, 2021).
Bài thuốc đa vị 19
Trị ho ra máu, nôn ra máu, chảy máu cam: Dành dành (sao đen) 9g, hoa hòe (sao đen) 12g, cát căn 12g sắc uống, ngày một thang, trước bữa ăn (Phạm Xuân Sinh, 2021).
Bài thuốc đa vị 20
Trị đi tiểu ra máu: dành dành tươi, mộc thông, xa tiền tử, biển súc, hoạt thạch, cù mạch, mỗi vị 12g, đại hoàng 8g, cam thảo 6g. Sắc uống, ngày một thang, trước bữa (Phạm Xuân Sinh, 2021).
Bài thuốc đa vị 21
Phòng trị cảm cúm: rễ dành dành, rễ bạch đồng nữ, mỗi vị 30g, cúc hoa 9g, rễ kim ngân, rễ hậu phác, mỗi vị 15g. Sắc uống ngày một thang (Phạm Xuân Sinh, 2021).
Bài thuốc đa vị 22
Chữa người bị vàng da, vàng mắt, sốt, tâm phiền muộn: Dành dành 5g, hoàng nghiệt (tên khác của hoàng bá) 5g, cam thảo 2g, nước 600ml, đun sôi trong ½ giờ, chia 2-3 lần uống trong ngày.