"Amomum arboreum Lour.
Amomum hirsutum Lam.
Banksea speciosa J.Koenig
CardAmomum arboreum (Lour.) Kuntze
Costus angustifolius Ker Gawl.
Costus crispiflorus Stokes
Costus foeniculaceus Noronha
Costus formosanus Nakai
Costus formosanus (Nakai) S.S. Ying
Costus glaber (K.Schum.) Merr.
Costus hirsutus Blume
Costus lamingtonii f. M.Bailey
Costus loureiroi Horan.
Costus nipalensis Roscoe
Costus potierae f. Muell.
Costus sericeus Blume
Costus speciosus (J.Koenig) Sm.
Costus speciosus var. angustifolius Ker Gawl.
Costus speciosus var. argyrophyllus Wall. ex Baker
Costus speciosus var. dilnavaziae M.R.Almeida & S.M.Almeida
Costus speciosus var. formosanus (Nakai) S.S.Ying
Costus speciosus var. glaber K.Schum.
Costus speciosus var. hirsutus (Blume) K.Schum.
Costus speciosus var. hirsutus Blume
Costus speciosus var. leocalyx Nakai
Costus speciosus var. sericeus (Blume) K.Schum.
Costus spicatus var. pubescens Griseb.
Costus vaginalis Salisb.
Hellenia grandiflora Retz.
Kaempferia speciosa (J.Koenig) Thunb.
Planera speciosa (J.Koenig) Giseke
Pyxa speciosa (J.Koenig) M.R.Almeida[Invalid]
Tsiana speciosa (J.Koenig) J. f. Gmel."

Cây có nguồn gốc Đông Nam Á,

Cây Cát lồi được tìm thấy khắp nơi ở trên địa bàn tỉnh Cà Mau.

Cây Cát lồi được tìm thấy mọc tự nhiên và được trồng trong vườn, ven đường, ven mương, quen sông. Cây cũng được vườn thuốc nam trồng để làm thuốc điều trị bệnh và trong vườn để làm kiểng.

Cây có thể nhân giống bằng hạt, đoạn thân hoặc rễ củ. Cây trổng từ hạt sinh trưởng chậm, củ nhỏ, năng suất thấp, hiệu quả kinh tế kém. Trong sản xuất người ta áp dụng phương pháp nhân bằng đoạn thân hoặc bằng rễ củ. Vào tháng 12, chọn những thân 1 năm tuổi, cắt thành đoạn dài 20 – 25cm, chứa 2-3 mắt, nhúng vào nước vôi trong khoảng 15 phút, vớt ra để ráo, rồi đem trổng hoặc ủ trong cát ẩm cho nảy mầm. Trong quá trình ủ không tưới quá ẩm dễ làm thối hom giống. Hoặc lấy đoạn thân rễ có ít nhất 2 mầm ngủ khoẻ, nặng 40 – 80g để ủ mầm. Không dùng đoạn thân rễ dưới 40g hoặc trên 80g. Nếu đoạn giống nhỏ quá, cây mọc yếu vì không đủ chít dinh dưỡng dự trữ trong thời gian đầu; hoặc to quá, trồng sẽ lâu mọc vì thời gian ngủ nghỉ của mầm kéo dài. Một hecta cần 2 – 2,5 tấn củ giống. Thời vụ trồng Cát lồi ở miền Bắc tốt nhất là tháng 2-3. Chọn đất cao, nhẹ, thoát nước và giữ ẩm tốt. Đất dược cày bừa kỹ, dể ải, lên luống cao 20 – 25cm, rộng 80 – 120cm. Ở sườn đồi, bãi ven sông hoặc đất dốc thoát nước, có thể trồng thành vạt, không cần lên luống. Khoảng cách trồng thường 3x40cm, 40x40cm hoặc 40x50cm, tuỳ theo độ phì của đất. Mỗi hecta cần bón lót 20 tấn phân chuồng mục, 270 – 400kg supe lân và 100 – 150kg kali. Hom giống được trồng sâu 8 – 10cm, lấp đất và tưới ngay. Nếu có điều kiện, dùng rơm, rác phủ trên mặt luống để giữ ẩm và hạn chế cỏ dại. Sau khi cây mọc, chỉ cần tưới khi trời quá khô hạn, nhưng phải chú ý thoát nước nhanh sau mỗi trận mưa lớn. Lúc cây còn nhỏ, cần làm cỏ 1 – 2 lần, về sau cây lớn có khả năng lấn át cỏ dại. Vào tháng 5 – ố, trước mùa cây sinh trưởng mạnh, cần bón thúc cho mỗi hecta 100 – 150kg đạm. Khi cây ngủ đông, làm vệ sinh đồng ruộng, chặt bỏ những cây gầy, đổ, thu dọn lá già, lá héo, bổ sung thêm 10-15 tấn phân chuồng, 150kg supe lân và 100 kg kali. Sang xuân, cây tái sinh và mọc thêm mầm mới. Đến tháng 5-6, lại bón thúc cho mỗi hecta 100kg đạm. Cát lồi không có sâu bệnh gì đáng kể. Cây trồng được 18-20 tháng cho thu hoạch thân rễ. Thu lúc cây bắt đầu ra hoa (tháng 8) tuy tỷ lệ diosgenin cao, nhưng năng suất thân rễ còn thấp, nước còn nhiều. Thu muộn hơn, lúc cây đã ngủ đông (tháng 11), tỷ lệ diosgenin giảm nhưng năng suất lại cao, hàm lượng nước cũng ít

Cây lâu năm

Cây thân thảo

Cây cao 1-2 m, có khi đến 3 m

Thân mọc thẳng, có thể cao tới hơn 2m, có khi phân cành. Thân rễ nạc, mọc ngang. Thân rễ to, nạc, mọc bò ngang, phần non có vảy bao bọc, vảy có lông ngắn. Thân xốp, ít phân nhánh

Lá mọc so le, có bẹ, lúc non xếp thành hình xoắn ốc, có lông . Lá mọc so le, hình trứng thuôn, gốc tròn có bẹ, đầu nhọn, mép nguyên, mặt trên nhẵn, mặt dưới có lông mịn, dài 15 – 20cm, rộng 6 – 7cm, gân chính nổi rõ. Lá non mọc thành một đường xoắn ốc rất đặc biệt. Bẹ lá nhẵn hoặc có lông, lúc non màu lục nhạt sau chuyển trắng ngà hoặc đỏ sẫm; lưỡi bẹ phẳng hoặc hơi vát

Cụm hoa hình bông, mọc ở ngọn thân . Cụm hoa mọc ở ngọn thân thành bông chuỳ, dài 8 – 13cm, rộng 5 – 9cm; lá bắc dày, xếp lớp, màu đỏ, có mũi nhọn, lá bắc con kề bên, cùng màu; đài hình ống loe ở đầu, có 3 răng cứng màu đỏ sẫm; tràng hình phễu, có ống ngắn và cong màu trắng, họng vàng, nhẵn hoặc có lông; nhị dạng cánh mang một bao phấn, chỉ nhị kết hợp vối trung đới kéo dài thành một phần phụ hình trứng đào hẹp, đầu tròn cong lòng máng ôm lấy vòi nhuỵ; cánh môi to, màu hồng, trắng hoặc vàng, khía răng ở đầu; bầu nhẵn hoặc có lông

Hoa màu trắng, lá bắc màu đỏ

Quả nang, chứa nhiều hạt, màu đen . Quả nang hình trứng hoặc hình bầu dục có 3 cạnh, , màu đỏ sẫm, có đài tồn tại; hạt nhiều, có cạnh không đều, màu đen.

Cây ưa khí hậu nóng ẩm, nhưng không chịu được úng. Cây sinh trưởng phát triển nhanh trong mùa xuân – hè. Từ thân rễ, hàng năm mọc ra nhiều chồi theo hướng nằm ngang. Loại chổi này mọc thành cây và có thể ra hoa quả ngay trong năm đầu tiên. Sau khi quả già, phần trên mặt đất thường lụi đi. Cá biệt có trường hợp cây không lụi, nhưng lại mọc chồi ở nách lá. Quả Cát lồi khi già tách thành 3 mảnh để hạt thoát ra ngoài. Cây con mọc từ hạt thường thấy vào tháng 3-4 hàng năm. Cát lồi có khả năng tái sinh vô tính khỏe. Các đoạn thân khi sinh cũng như các đoạn thân rễ đều có thể tạo thành cây mới.

Tháng 6 đến 8

Tháng 9 đến 11

Trong thân rễ có chủ yếu là các hydrat cacbon, các chất albuminoid. Từ rễ khô chiết được các chất diosgenin, tigogenin và một số saponin khác. Thân rễ Cát lồi có thể là một nguồn chiết xuất diosgenin.

Cát lồi có vị chua, đắng, cay, tính hàn, hơi có độc.

Cát lồi thường dùng chữa sốt, đái buốt, đái dắt, đái vàng, thủy thũng, xơ gan cổ trướng, viêm đường tiết niệu, ho gà, cảm sốt,

Thân rễ, búp non, cành non.

Cây trồng được 18-20 tháng cho thu hoạch thân rễ. Thu lúc cây bắt đầu ra hoa (tháng 8) tuy tỷ lệ diosgenin cao, nhưng năng suất thân rễ còn thấp, nước còn nhiều. Thu muộn hơn, lúc cây đã ngủ đông (tháng 11), tỷ lệ diosgenin giảm nhưng năng suất lại cao, hàm lượng nước cũng ít.

- Cát lồi có tác dụng thanh nhiệt, giải độc, lợi tiểu, tiêu thũng, chống viêm.
- Tác dụng chống viêm: Ở cả hai giai đoạn viêm cấp tính và mạn tính, cao.
- Tác dụng gáy thu teo tuyến ức: Thí nghiêm trên chuột cống trắng đực còn non, cao Cát lồi tiêm dưới da với liều 0,3g/kg và 0,5g/kg làm giảm trọng lượng tuyến ức 34,5% và 49,7% so với lô đối chứng.
- Tác dụng giảm đau: Thí nghiệm trên chuột nhắt trắng, gây đau nội tạng (douleur viscérale) bằng cách tiêm xoang bụng dung dịch acid acetic, cao Cát lồi với các liều 0,17g/kg và 0,25g/kg có tác dụng làm giảm số lần quặn đau 48,8% và 60% so vói lô đối chứng.

Thân rễ sau khi thu hoạch, rửa sạch, cắt bỏ rễ con, thái phiến phơi hay sấy nhẹ cho khô. Nếu thân rễ khô phải ủ cho mềm rồi thái phiến. Dùng lửa nhỏ sao đến khi bề mặt phiến có màu vàng. Búp và cành non dùng tươi